- آیا پرسشی دارید؟
- 0263-2508889
- info@moniraneelm.ir
هایکو؛ نوعی شعر ژاپنی که به شهرت جهانی رسید!
پیری از پاها شروع میشود
19 فروردین, 1400
هایکو چیست؟
هایکو یکی از پرطرفدارترین و شگفت انگیزترین سبک‌های شعر در ژاپن به شمار می‌رود. حال چرا شگفت انگیز؟ زیرا نوعی شعر است که تنها در سه خط نوشته می شود. به همین علت، شاید در نگاه اول عجیب بنظر بیاید، اما وقتی که با دنیای اشعار «هایکو» مواجه می‌شوید، درمی‌یابید که پر از مفاهیم عمیق و سرشار از احساسات ناب انسانی هستند که نه تنها روح و روان مخاطب را تحت تاثیر قرار می‌دهند، بلکه باعث می‌شوند تا دریچه جدیدی در ذهن مخاطب ایجاد گردد. در حقیقت با توجه به کوتاهی آن، شاعر با انتخاب واژهایی مناسب در سه خط، احساسات و افکار عمیق و پیچیده خود را به زیبایی و هنرمندانه به مخاطب منتقل می‌کند.
در این مقاله که توسط این وبسایت دبستان دخترانه کرج منتشر شده است، درباره چگونگی به وجود آمدن، ویژگی‌ها و تاثیرات جهانی «هایکو» صحبت خواهیم کرد. حال شاید از خود بپرسید که آیا این نوع شعر ژاپنی، در شعر فارسی نیز تاثیر گذاشته است یا خیر؟ در ادامه این مقاله به بررسی این موضوع نیز می‌پردازیم.
مقاله هایکو؛ منتشر شده توسط وبسایت دبستان دخترانه منیران علم کرج
هایکو در چه دوره‌ای و چطور خلق شد؟
در ادبیات کهن ژاپن نوعی از شعر به نام «هوککو» وجود داشت که قسمتی از یک شعر گروهی بود. از نظر ساختاری با یک بخش کوتاهی شروع می‌شد که در ادامه به تدریج همان قسمت کوتاه گسترش پیدا می‌کرد. در قرن 17 میلادی یکی از شاعران برجسته و نامی ژاپنی به نام «ماتسوئو باشو» همان بخش اولیه کوتاه شعر «هوککو» را جدا نمود و به عنوان یه سبک شعر مستقل و جدید از آن استفاده کرد. اینگونه بود که «هایکو» خلق شد. این شاعر بزرگ با وجود خاصیت سادگی و کوتاه این نوع شعر، توانست اشعار شگفت انگیزی در وصف طبیعت، زیبایی‌های جهان هستی و مفاهیم فلسفی و احساسات انسانی خلق کند. از آن پس این سبک شعر ژاپنی به تدریج در سراسر جهان به شهرت رسید و شعرای دیگر کشورها، تحت تاثیر ویژگی‌های این نوع شعر توانستند آثار منحصر به فرد خود را خلق کنند.
ماتسوئو باشو؛ بنیانگذار شعر هایکو
کوتاهی و دقت
همانطور که قبلا گفته شد ساختار شعر هایکو به این شکل است که در سه خط سروده میشود. به این صورت که برای سرودن این نوع شعر در خط اول پنج هجا، در خط دوم هفت هجا و در خط سوم از پنج هجا استفاده میشود. این محدودیت، شاعر را وادار می کند که در انتخاب واژه‌هایی که به کار می‌برد نهایت دقت خود را به کار گیرد تا بتواند، مفاهیم و احساسات زیبای خود را در آن بگنجاند.
هایکو؛ کوتاهی و دقت
احساسات زیبا و تفکرات عمیق
هایکو در عین کوتاهی و سادگی، می تواند ذهن مخاطب را درگیر تفکرات عمیقی کند. این نوع شعر ممکن است دارای مفاهیمی نظیر زندگی، فلسفه خلقت، تولد و مرگ، زمان و... بوده تا مخاطب را با بینش و نگرش جدیدی از اتفاقات این جهان مواجه کند.
هایکو؛ پر از احساسات زیبا و تفکرات عمیق
زیبایی های طبیعت
در وصف جزئیات زیبایی جهان هستی و طبیعت، اشعار بی‌نظیری در این سبک سروده شده که روح انسان را تازه می‌کند و با احساسات ناب و لطیفی که به همراه دارد تاثیرات مثبت زیادی در دل مخاطب می‌گذارد. در این نوع اشعار گل‌ها، درختان، ابرها، باران، ماه، ستارگان، پرندگان، دریا، فصل‌ها و هر آنچه در کائنات و طبیعت وجود دارد موضوعاتی هستند که شاعران این سبک مورد استفاده قرار می‌دهند.
هایکو؛ توصیف زیبایی‌های طبیعت
تصویرسازی در ذهن مخاطب
هایکو با ریزه کاری‌های ظریف و لطیفی که دارد وصف زیبایی طبیعت را با جزئیات بسیار دقیق بیان می‌کند. به عنوان مثال: اگر میخواهید «تابیدن ماه در شب» را در قالب شعر بیاورید، به جای اینکه بنویسید: «ماه می‌تابد» می توانید بنویسید:
آرامش شب نگاه خیره من مهتاب در مرداباینکار حس عمیق‌تر و زیباتری را به مخاطب انتقال می‌دهد.
هایکو؛ تصویرسازی ذهنی در مخاطب
گذر زمان و تغییرات
هایکو تاکید بسیار زیادی در گذر زمان و تغییرات لحظه به لحظه دارد. به عنوان مثال: تصویر حرکت ابرها و پرواز پرندگان، سقوط برگ‌های زرد در فصل پاییز و... همگی به شکل نمادین نشان‌دهنده این هستند که در زندگی هیچ چیز ثابتی وجود نداشته و همیشه تغییراتی در پیش رو وجود دارند. همین نکته می تواند تفکرات مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد؛ زیرا به عنوان مثال، در زندگی هیچ شادی و غمی پایدار نیست و احساسات ما دائما در حال تغییر است. به همین دلیل شاعر در این نوع شعر، بر این مفهوم اعتقاد دارد که زیستن در زمان حال و لذت بردن از تمام لحظات آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
هایکو؛ گذر زمان و تغییرات
هایکو در آمریکا
همانطور که گفته شد هایکو در اقصی نقاط جهان به سرعت گسترش پیدا کرد و محبوب شد. به طوری که درقرن بیستم در آمریکا شاعرانی به‌روز مانند «رابرت فراست» و «آرنتزو» توانستند با زبان انگلیسی شعرهایی در این سبک بنویسند. این شعرا همان ساختار کوتاه و سه خطی و توصیف های احساسی و متفکرانه با موضوعات مربوط به طبیعت و فلسفه های مربوط به زندگی را در شعرهای خود رعایت کردند.
هایکو در اروپا
این سبک شعری همچنین در کشورهای اروپایی زیادی نظیر انگلیس، آلمان و فرانسه مورد توجه قرار گرفت و به شدت محبوب شد. در نتیجه شاعران زیادی برای بیان احساسات شاعرانه و اندیشه های فلسفی خود از این سبک ایده گرفتند و اشعار زیادی سرودند. برخی از شعرا، واژه های مختلف در زبان های متفاوتی را به صورت ترکیبی در شعر خود به کار می‌‌بردند که برای مخاطبین جذابیت زیادی داشت.
تاثیر هایکو در ایران و شعر فارسی
در تاریخ شعر و ادب کهن ایران هیچ شعری که شبیه به هایکو باشد وجود ندارد. اما در سال‌های نه چندان دور شاعرانی شروع به سرایش شعرهایی کردند که شاید دقیقا همان فرم «هایکو» را نداشته باشند، اما از نظر ساختاری شبیه به آن هستند. در ادامه شعرایی که تحت تاثیر این نوع شعر بوده‌اند را عنوان می‌کنیم.
مجموعه‌ای از کتاب‌های هایکو
سیمین بهبهانی
سیمین بهبهانی علاوه بر تدریس و نویسندگی از شاعران معروف قرن اخیر بود، با توجه به اینکه بیشتر غزل می‌سرایید اما در برخی از اشعار خود از ویژگی‌های این نوع شعر ژاپنی استفاده می‌کرد. مانند:
صدای باران در سکوت شب سایه‌ام از روی زمین می‌گذرد پرنده‌ای نمیخواندهمانطور که ملاحظه کردید در این بیت توصیف‌هایی به کار برده شده که در مخاطب تصویرسازی ذهنی ایجاد می‌کند که این ویژگی‌ها از «هایکو» تاثیر گرفته‌اند.
سیمین بهبهانی؛ شاعر، معلم و نویسنده ایرانی
فروغ فرخزاد
فروغ فرخزاد از شاعرانی بود که در سبک «شعر نوی فارسی» شعر می‌سرایید و شش «کتاب شعر» از او به جای مانده است. در آثار ایشان نیز تاثیراتی از این نوع شعر به چشم می‌خورد. مانند:
در دل شب صدای گریه‌ی یک گل خاموش میشوددر این بیت مانند اشعار هایکو علاوه بر اینکه سادگی موج می‌زند، وصف جزئیات لحظه‌ای طبیعت را نیز به همراه دارد.
فروغ فرخزاد؛ بانوی شاعر ایرانی
احمد شاملو
احمد شاملو که از شاعران نامی قرن اخیر به شمار می‌رود، کتابی از مجموعه اشعار به نام «هایکو، شعر ژاپنی از آغاز تا امروز» را به همراه «ع. پاشایی» جمع آوری و ترجمه کرده است. در برخی از آثار این شاعر بزرگ نیز نشانه‌هایی از این سبک شعری به چشم می‌خورد. مانند:
به یاد تو یک لحظه در سکوت شکستمدر این بیت همانند ویژگی‌های شعر هایکو، توصیف لحظه در عین سادگی با احساسات عمیق و درونی بیان شده است.
احمد شاملو؛ شاعر و مترجم ایرانی
سیاوش کسرایی
مضمون اشعار سیاوش کسرایی اغلب شامل احساسات درونی انسان و زیبایی‌های طبیعت است. او نیز در برخی از آثار خود، خصوصیاتی شبیه به «هایکو» به کار برده است. مانند:
باران می‌بارد در دل من خاطره‌ای از تودر این بیت با استفاده از واژه‌های «باران» و «خاطره»، طبیعت و احساسات انسانی با هم درآمیخته شده است.
سیاوش کسرایی؛ شاعر و فعال سیاسی ایرانی
نتیجه گیری شعر هایکو
همانطور که گفته شد اشعار هایکو در عین کوتاهی و سادگی، ویژگی‌های خاصی مانند: تفکرات و احساسات عمیق انسانی، لحظه های گذرا و توصیف زیبایی‌های طبیعت را به همراه دارد. این شعر در سراسر جهان شناخته شده و مورد توجه کشورهای دیگر قرار گرفته است. به قدری تاثیرگذار بوده که شاعران آن ملیت‌ها، خصوصیات این سبک شعری را در آثار خود به کار برده اند تا بتوانند در کمال کوتاهی و سادگی احساسات عمیق فلسفی و انسانی را به مخاطب انتقال دهند. در مجموع این نوع شعر می‌تواند در بینش، تفکرات و احساسات مخاطب تاثیر گذاشته و او را تبدیل به انسانی کند که بیشتر به عمق و زیبایی‌های زندگی توجه می‌کند.
